Terugblik op het Meta-LLL symposium van donderdag 29 februari 2024
Welke rol speelt geletterdheid bij het leren van een taal? Gek genoeg krijgt deze vraag niet veel aandacht in taalwetenschappelijk onderzoek. Daar kwam op vrijdag 29 februari 2024 verandering in: toen vond de officiële kick-off plaats van het Meta-LLL project met een symposium in de Belle van Zuylenzaal in de UB van de Universiteit van Amsterdam. Meta-LLL staat voor Metalinguistic Awareness,, Literacy en Language Learning en de centrale vraag in het project is hoe geletterdheid taalleren kan beïnvloeden. Voor een volle zaal gaven Sible Andringa, Simone Pfenninger en Danijela Trenkic lezingen die betrekking hadden op deze centrale vraag.
Sible Andringa (hoogleraar Didactiek van de Tweedetaalverwerving aan de Universiteit van Amsterdam en projectleider Meta-LLL) ging in zijn lezing in op wat er allemaal gebeurt als je leert lezen en schrijven, een vaardigheid die voor de meesten van ons vanzelfsprekend is. Er verandert cognitief en neurologisch gezien veel, en een belangrijke hypothese daarnaast is dat leren lezen en schrijven ook het ontstaan van metalinguïstisch bewustzijn (MLB) bevordert. Metalinguïstisch bewustzijn is het vermogen om taal als een systeem te zien en het begrip dat dat taalsysteem regels heeft. Als je zulk bewustzijn hebt ontwikkeld, dan is het leren van een nieuwe taal makkelijker. Omgekeerd volgt daaruit dat als je géén metalinguïstisch bewustzijn hebt ontwikkeld, dat het leren van een nieuwe taal dan misschien minder makkelijk gaat. Dit zou de situatie kunnen zijn van mensen die op latere leeftijd leren lezen en schrijven én een nieuwe taal leren, bijvoorbeeld vluchtelingen die naar Nederland komen en weinig naar school zijn geweest in hun land van herkomst. Samen met Bart Siekman, Sarah der Nederlanden en Sybren Spit gaat Sible de komende jaren onderzoek doen naar kinderen en volwassenen die op latere leeftijd leren lezen en schrijven. Op deze manier hopen ze meer te weten te komen over de connectie tussen metalinguïstisch bewustzijn en het leren van een nieuwe taal.
Danijela Trenkic (hoogleraar Tweedetaalverwerving aan de Universiteit van York) doet o.a. onderzoek naar taal, geletterdheid en academisch succes in het hoger onderwijs. Eén van de aanleidingen om onderzoek te doen naar de connectie tussen deze thema’s is een observatie over het verschil in behaalde cijfers tussen verschillende groepen studenten in het VK. Studenten die geboren zijn in het VK, Engels als moedertaal hebben, halen vaak hogere cijfers dan studenten die in het VK geboren zijn maar die opgegroeid zijn met een andere moedertaal dan het Engels. Deze twee groepen halen op hun beurt weer hogere cijfers dan internationale studenten, die Engels als tweede taal hebben geleerd. Danijela onderzocht verschillende aspecten van de taalvaardigheid in het Engels van deze drie groepen studenten, waaronder hun woordenschat, leessnelheid, hun leesbegrip, hun schrijfsnelheid en de kwaliteit van hun essays. Uit de analyse bleek o.a. dat met name de woordenschat en de lees- en schrijfsnelheid belangrijke factoren waren voor het academisch succes van studenten. Dit was vooral te zien in een schrijftoets die binnen een bepaalde tijd moest worden afgerond. Op die toets scoorden de studenten met Engels als moedertaal beter dan de andere studenten. Als er echter géén tijdsdruk was, dan scoorden alle drie de groepen even goed. Je kunt je dan ook afvragen of het eerlijk is om internationale studenten en studenten met een andere moedertaal dan het Engels dezelfde hoeveelheid tijd te geven voor bijvoorbeeld een tentamen.
Simone Pfenninger (hoogleraar Engelse Taalkunde aan de Universiteit van Zürich) doet o.a. onderzoek naar leeftijdseffecten in tweedetaalverwerving. We kennen allemaal wel de verhalen dat het leren van een tweede taal moeilijker is als je ouder bent. Tegelijkertijd is leeftijd ook een beetje een ‘leeg’ begrip, want het verklaart niet waarom dat dan zo is. In haar lezing presenteerde Simone een onderzoek waarin zij kinderen in Zwitserland onderzocht die op 8-jarige leeftijd of op 13-jarige leeftijd Engels startten met het leren van Engels. Een aantal kinderen waren met één moedertaal opgegroeid (Zwitsers Duits), maar het grootste deel van de kinderen was tweetalig, met verschillende moedertalen en Duits als tweede taal. In haar analyse liet Simone zien dat kinderen die niet alleen tweetalig waren, maar ook in twee talen hadden leren en schrijven (dus hun moedertaal en Zwitsers Duits), beter presteerden op schrijf- en woordenschattaken in het Engels dan de andere kinderen. Een paar van de verklarende factoren hier kunnen zijn dat juist deze kinderen meer metalinguïstisch bewustzijn hebben ontwikkeld en ook betere geheugenvaardigheden.
The complete Meta-LLL team. From left to right: Danijela Trenkic, Sible Andringa, Sarah der Nederlanden, Simone Pfenninger, Bart Siekman, Sybren Spit, Josje Verhagen, Judith Rispens and Michal Korenar.
Dat de lezingen van Simone, Sible en Danijela aansloegen, bleek uit het actieve publiek. Er waren veel vragen voor de drie sprekers en er ontstond een levendige discussie over de rol van geletterdheid in taalverwervingsprocessen. We kijken terug op een geslaagde middag. Meer weten over het onderzoek van Meta-LLL? Houd dan de website in de gaten: lllm.humanities.uva.nl. In de loop van het project organiseert het team waarschijnlijk een nieuwe symposium en via de blogs zullen Bart, Sarah en Sybren hun resultaten delen.